Czy wiecie, że w Hiszpanii istnieje postać, która od ponad dwóch tysięcy lat fascynuje zarówno naukowców, jak i miłośników sztuki? Nazywa się Dama z Elche i jest rzeźbą, która dla wielu zdaje się być bardziej tajemnicza niż sama Mona Lisa, a jej historia pełna jest pytań, na które wciąż nie znaleziono odpowiedzi. Kim była kobieta z potężnymi, przypominającymi satelity kolczykami? Dlaczego ktoś tak pieczołowicie ukrył jej podobiznę? I co właściwie oznacza jej enigmatyczny wygląd? To nie tylko opowieść o archeologicznym odkryciu, ale także podróż w czasie do Półwyspu Iberyjskiego sprzed wieków, gdzie kultura iberyjska łączyła się z wpływami Fenicjan, Celtów i Kartagińczyków.
Kim była Dama z Elche?
Dama z Elche to ikoniczna rzeźba przedstawiająca kobietę, której wygląd nadal budzi zdumienie i ciekawość. Jej masywne kolczyki, przypominające ogromne dyski, zdobiony strój i tajemnicze spojrzenie sprawiają, że na pierwszy rzut oka wydaje się niemalże postacią z innego świata. Wszystko wskazuje jednak na to, że mamy do czynienia z portretem – pytanie tylko, kogo on przedstawia? Może kapłankę wykonującą ważne rytuały? A może królową lub inną wysoko postawioną osobę? Niektórzy sugerują nawet, że Dama mogła być przedstawieniem bogini, ale brak jednoznacznych dowodów sprawia, że każdy z tych scenariuszy jest równie możliwy. Co ciekawe, rzeźba datowana jest na V-IV wiek p.n.e., czyli czasy, kiedy południe Półwyspu Iberyjskiego było prawdziwym kulturowym tyglem. Miejscowe ludy iberyjskie, mające własne tradycje i sztukę, spotykały się tu z wpływami Fenicjan i Kartagińczyków, którzy przywieźli swoje bogate dziedzictwo handlowe i kulturowe. Do tego dochodzili Celtowie, którzy również mieli swój wkład w ten kulturowy miszmasz. W tym kontekście Dama z Elche może być świadectwem niezwykłego połączenia tych różnych kultur.
Źródło fotografii: Francisco Vives, CC BY-SA 4.0 [na:] Wikimedia Commons.
Odkrycie Damy
Historia odkrycia Damy z Elche rozpoczęła się w upalną środę, 4 sierpnia 1897 roku. Manuel Campello, osiemnastoletni mieszkaniec Alcudii, pracował na polu niedaleko miasta Elche. Podczas kopania ziemi natrafił na coś, co początkowo wydawało się zwykłym kamieniem. Gdy jednak usunął go z miejsca, jego oczom ukazała się twarz tajemniczej kobiety. Dama była lekko pochylona w prawo, zwrócona na południowy wschód. Co ciekawe, wyglądało na to, że została celowo ukryta – otoczono ją półokręgiem kamieni, a całość przykryto piaskiem z pobliskiej plaży La Marina w Elche. Dzięki temu w momencie odkrycia rzeźba zachowała znaczną część oryginalnej polichromii – ślady farby, które przypominały, jak mogła wyglądać w czasach swojej świetności. Fakt, że ktoś tak starannie zabezpieczył rzeźbę, rodzi kolejne pytania: przed czym lub przed kim chciano ją ukryć i chronić?
Francuska przygoda
Kilka dni po odkryciu, 11 sierpnia 1897 roku, do Elche przyjechał Pierre Paris, francuski archeolog, który odwiedzał miasto, by uczestniczyć w obchodach Misteri d’Elx – lokalnego święta. Gdy zobaczył Damę, był nią zachwycony. Szybko rozpoczął negocjacje w sprawie jej zakupu i ostatecznie za 4000 franków rzeźba została sprzedana Francuzom. Dama z Elche trafiła do Luwru, gdzie spędziła ponad czterdzieści lat. To właśnie tam nadano jej obecną nazwę, a rzeźba stała się jednym z najważniejszych zabytków archeologicznych w kolekcji francuskiej. Przez lata była obiektem zainteresowania badaczy, a także dumą Francji, która traktowała ją jako dowód na swoje zamiłowanie nie tylko do sztuki, ale i do archeologii.
Powrót do domu
W czasie II wojny światowej, w 1941 roku, Dama z Elche wróciła do Hiszpanii. Przewieziono ją pociągiem przez granicę w Portbou, a następnie trafiła do Madrytu, gdzie umieszczono ją w Muzeum Prado. Był to ważny moment dla Hiszpanii, która odzyskała jeden z najcenniejszych zabytków swojej historii. W 1965 roku Dama odbyła krótką, czternastodniową wizytę w Elche, gdzie mieszkańcy mogli podziwiać ją na wystawie poświęconej kulturze iberyjskiej. Obecnie rzeźba znajduje się w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Madrycie, gdzie można ją oglądać na co dzień. Wyjątkiem był rok 2006, kiedy to Dama powróciła do Elche na sześć miesięcy z okazji otwarcia Muzeum Archeologii i Historii (MAHE).
Źródło fotografii: Narodowe Archiwum Cyfrowe, 2-15893, domena publiczna [na:] Wikimedia. Commons.
Co czyni Damę z Elche tak wyjątkową?
Dama z Elche to nie tylko rzeźba – to symbol historii i tajemnic, które kryje Półwysep Iberyjski. Jej niezwykły wygląd, bogata biżuteria i staranność, z jaką została ukryta, budzą podziw, ale także prowokują coraz to kolejne pytania. Chociaż wiele aspektów jej historii pozostaje niejasnych, Dama z Elche nie przestaje fascynować. Jest jednym z najważniejszych zabytków hiszpańskiej archeologii, a jej historia to dowód na to, jaką ważną rolę odgrywała w dawnych czasach sztuka. Jeśli kiedykolwiek odwiedzisz Madryt, koniecznie zobacz ją na własne oczy – być może spojrzenie Damy zdradzi ci coś, czego jeszcze nie zauważyli nawet najwybitniejsi naukowcy!
Autorka artykułu: Paulina Eryka Masa
Źródła:
1. Zdjęcie ilustrujące artykuł: CARLOS TEIXIDOR CADENAS, CC BY 4.0 [na:] Wikimedia Commons.
2. Podkop, B., 2016, Ach te kobiety – Dama z Elche [na:] podkop.com (dostęp: 16.12.2024).
3. Czubacki, J., 2015, Dama z Elche [na:] historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com (dostęp: 16.12.2024).
4. The Lady of Elche, discovered in the Alcudia Archaeological Site, is one of the world’s most renowned pieces of sculpture. [na:] visitelche.com (dostęp: 16.12.2024).
._Spain.jpg){kind=link}