Okres świąteczny to dla Hiszpanów wyjątkowy czas. To właśnie wtedy zajadają się oni pysznym turrónem, trzymają kciuki za swoje losy na wielkiej loterii, szykują szopki, wyczekują przybycia Trzech Króli niosących prezenty i przede wszystkim cieszą się czasem wspólnie spędzonym z rodziną. Ale czy wiecie jakie wyjątkowe tradycje panują między innymi w Galicji, Katalonii czy Kraju Basków?
O Apalpador
Tradycja Galicji głosi, że prezenty przynosi nie Święty Mikołaj, ani nawet Trzej Królowie, ale… legendarny Apalpador lub inaczej zwany Pendigueiro. Jest to starszy, rudowłosy, długobrody i ubrany w podarte ubrania pan, handlujący węglem (gal. carboeiro), palący fajkę, zajadający dzikie jagody i mieszkający wysoko w górach. Legenda głosi, że 24 i 31 grudnia (gal. noite de apalpadoiro; pol. noc apalpadora) przybywa on do wiosek i miasteczek, by dotknąć brzuchów dzieci w celu sprawdzenia czy jadły one wystarczającą ilość jedzenia w ciągu roku zostawiając przy tym napotkanie po drodze kasztany i prezenty.
Olentzaro
Nie tylko Galicja, ale również Kraj Basków ma swój odpowiednik Świętego Mikołaja. Olentzaro (z baskijskiego: czas dobra od słów onen ‘dobre’ i zaro ‘czas’) to wywodząca się z kultury hiszpańskiej prowincji Nawarra mityczna postać górnika zapowiadająca narodziny Chrystusa, która zgodnie z legendą przybywa, podobnie jak Apalpador, do miast i wiosek, by nieść dobro i obdarować dzieci prezentami. Pierwsza wzmianka o Olentzaro pochodzi z XVI wieku i prawdopodobnie ma związek z obchodzonymi wówczas w tym regionie pogańskimi obrzędami przesilenia zimowego. Olentzaro zwykle przedstawiany jest jako ubrudzony węglem i w podartym ubraniu poczciwy mężczyzna z fajką w buzi, nie stroniący od alkoholu i dobrego jedzenia. Jako, że Olentzaro pochodzi z Baskonii, posiada typowe dla tego regionu atrybuty takie jak baskijski beret czy buty abarketa. 24 grudnia dzieci niosą kukłę z jego podobizną śpiewając przy tym kolędy i prosząc mieszkańców o słodycze.
El Esteru i Las anjanas cántabras
Zgodnie z legendą Esteru jako niemowlę został znaleziony w lesie przez wróżki, które zdecydowały zanieść je do stojącego na uboczu lasu domu, w którym mieszkało bezdzietne małżeństwo. Szczęśliwa para chętnie przygarnęła dziecko i wychowała jak swoje. Kiedy Esteru dorósł, stał się silnym mężczyzną, a kiedy jego przybrani rodzice umarli, został sam w leśnym domku i postanowił poświęcić swoje życie struganiu z drewna zabawek dla dzieci z pobliskiego sierocińca. Za dobre serce został nagrodzony przez wróżki wiecznym życiem, żeby mógł przez wieczność służyć ukochanym przez niego dzieciom. Legenda głosi, że w nocy z 5 na 6 stycznia biednym dzieciom przynoszą prezenty właśnie Esteru oraz magiczne las anjanas cántabras, które według kantabryjskich wierzeń i podań są małymi złotowłosymi wróżkami zamieszkującymi tamtejsze lasy. Ochraniają one tych najsłabszych mieszkańców. Niestety wróżki nie pojawiają się co roku, a co cztery-pięć lat.
Tió de Nadal
Tió de Nadal to wyjątkowo interesująca bożonarodzeniowa tradycja katalońska. Zgodnie ze zwyczajami, 8 grudnia, w święto Inmaculada Concepción (pol. Niepokalanego Poczęcia) jest ustawiany uśmiechnięty pieniek (słowo tió z języka katalońskiego oznacza właśnie pieniek drzewa), często przykryty zostaje on kocem, by nie było mu zimno. Od tego czasu, codziennie karmi się go słodyczami, bakaliami i innymi smakołykami m.in. takimi jak hiszpański nugat zwany turrón, po to by w Boże Narodzenie mógł on dokonać defekacji prezentami. Często pali się w piecu jego część i bije się go patykiem śpiewając znaną wszystkim katalońskim dzieciom piosenkę Caga tió, by przyspieszyć obdarowanie najmłodszych wyczekiwanymi niespodziankami.
Trzej Królowie
Najbardziej rozpowszechnionymi w Hiszpanii postaciami dającymi prezenty są Trzej Królowie (hiszp. Tres Reyes Magos. Wszak to właśnie oni przybyli z pierwszymi darami dla Dzieciątka Jezus, więc i dziś uważani są za tych, którzy obdarowują dzieci w dzień swojego święta. Dlatego też 6 stycznia ulice wypełniają się dziećmi oczekującymi na ich słynny pochód, podczas którego Melchior (hiszp. Melchor), Kacper (hiszp. Gaspar) i Baltazar (hiszp. Baltasar) rzucają w tłum kilogramy cukierków. Dzieci również piszą do królów listy z prośbą o wymarzone prezenty i otrzymują je w noc z 5 na 6 stycznia. Zazwyczaj są one wkładane im do wystawionych na balkon butów. Oczywiście za drobną opłatą czyli wodą dla wielbłądów. Jeśli jednak dzieci są niegrzeczne to zamiast prezentów dostaną węgiel.
Autorka tekstu: Paulina Eryka Masa.
Źródła:
1. Fotografia otwierająca artykuł: blog.mundo-r.com.
2. Tió de Nadal [na:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Ti%C3%B3_de_Nadal. (dostęp: 14.12.2023)
3. Tio de Nadal [na:] https://dialogo.pl/tio-de-nadal/ (dostęp: 14.12.2023).
4. Kultura Katalonii – świątecznie postacie [na:] https://www.barcelonapopolsku.pl/kultura-katalonii-caganer-i-caga-tio/ (dostęp: 14.12.2023).
5. Apalpador [na:] https://es.wikipedia.org/wiki/Apalpador (dostęp: 14.12.2023).
6. „O Apalpador”: el personaje gallego de Navidad [na:] https://www.xn--albario-9za.com/turismo/turismo-cultural/apalpador (dostęp: 14.12.2023).
7. Olentzaro [na:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Olentzaro (dostęp: 14.12.2023).
8. El Olentzero [na:] https://hispanico.pl/el-olentzero/ (dostęp: 14.12.2023).
9. Cortylandia, magiczne święta w Madrycie. [na:] https://www.cowmadrycie.pl/blog/cortylandia-magiczne-swieta-w-madrycie/ (dostęp: 15.12.2023).
10. Anjana [na:] https://es.wikipedia.org/wiki/Anjana (dostęp: 15.12.2023).
11. Las tradiciones navideñas más curiosas de España [na:] https://www.elviajerofisgon.com/magazine/las-tradiciones-navidenas-mas-curiosas-de-espana/ (dostęp: 15.12.2023).
12. Las tradiciones españolas de navidad más curiosas y desconocidas [na:] https://espanafascinante.com/cultura-espanola/curiosas-tradiciones-navidad-espanolas-raras/ (dostęp: 15.12.2023).