Co roku 26 września obchodzi się Europejski Dzień Języków. W obchodach bierze udział 47 państw, które mają swoich reprezentantów w Radzie Europy. Jest to dzień świętowania różnorodności językowej naszego kontynentu i porozumienia między kulturami oraz promowania wielojęzyczności.
Po jakiemu mówi Europa?
Na terenie samej Europy mówi się obecnie 225 rodzimymi językami, a to jedynie 3% języków świata. Najwięcej Europejczyków używa na codzień języka rosyjskiego (ok. 130 mln ludzi), niemieckiego (ok. 95 mln), angielskiego i francuskiego (ok. 60 mln). Większość osób jest dwu- lub wielojęzyczna, a zapotrzebowanie na naukę języków obcych cały czas rośnie. Coraz częściej poligloci są uznawani za bardziej atrakcyjnych kandydatów na rynku pracy, ponieważ coraz więcej jest firm międzynarodowych i wielojęzycznych. Co ciekawe, choć przeciętny język składa się z około 50 tysięcy słów, to do w miarę sprawnej komunikacji potrzebujemy około kilkuset i właśnie tylu zazwyczaj używamy w sytuacjach dnia codziennego.
¿Comprendes? Qui, qui, je comprends
Każdy język, który już znamy, pomaga nam uczyć się kolejnych, bo zaczynamy dostrzegać między nimi korelacje i podobieństwa. Tym bardziej, że języki europejskie to wielka rodzina. Jeżeli znamy hiszpański czasownik comprender (‘rozumieć’) to nie będziemy mieli problem ze zrozumieniem ani francuskiego comprendre ani angielskiego comprehend.
Znając języki obce, łatwiej jest nam też dostrzec jak wiele naszych słów, które uznajemy za rodzime, są w rzeczywistości zapożyczeniami. W języku polskim mamy słowa pochodzące z języka niemieckiego, rosyjskiego, czeskiego z łaciny. Wraz z dawną modą na mówienie w towarzystwie po francusku, pojawiło się wiele tzw. galicyzmów (np. frak, fryzjer, peruka), a wraz z rozwojem techniki i powszechną nauką języka angielskiego, zaczęliśmy używać powszechnie anglicyzmów (np. keczup, komputer, fan). Nie brakuje również iberyzmów czyli słów pochodzących z hiszpańskiego i portugalskiego. Każdy Polak rozumie przecież bez problemu czym są sjesta, fiesta, hacjenda, corrida czy sombrero. Lubimy zajadać tacos, burritos, nachos i tortille, popijać sangrię i tańczyć tango, salsę, flamenco czy rumbę.
Języki bez języka
Mówiąc o językach trzeba wspomnieć, że istnieją takie języki, w których się nie mówi. I nie chodzi tu o jezyki martwe jak starozytna greka czy łacina, w których nikt już nie odbywa codziennych konwersacji, tylko o język migowy. Co ciekawe, w każdym kraju język migowy jest inny, a w dodatku, podobnie jak w przypadku dialektów, również języki migowe mogą mieć różne odmiany nawet na terytorium jednego kraju. Wynika to naturalnie z uwarunkowań historycznych. Jest to język, który również da się podzielić na rodziny języków. Osobie, która zna język migowy austriacki łatwiej będzie zrozumieć migającego Niemca niż Włocha. Z kolei brytyjska odmiana będzie niezrozumiała dla wszystkich z wyjątkiem Australijczyków. Na potrzeby konferencji międzynarodowych czy spontanicznych rozmów między osobami z całego świata istnieje pewna ogólnie uznana odmiana języka migowego, ale można go porównać do esperanto – jest nienaturalny i często trzeba konkretyzować pewne znaki w kontekście, żeby rozmówcy byli w stanie się ze sobą efektywnie porozumieć.
A bez języka i bez rąk?
Można rozmawiać ani nie mówiąc ani nie gestykulując. Taki sposób znaleźli mieszkańcy miejscowości La Gomera na Wyspach Kanaryjskich. Ich komunikację stanowi zestaw gwizdów (hiszp. el silbo) o różnej wysokości naśladujących słowa z lokalnego dialektu języka hiszpańskiego. W czasach represji el silbo umożliwiał tajną komunikację. Z czasem, gdy tajemne przekazywanie wiadomości nie było już potrzebne a rozwój sieci telefonicznych umożliwił kontakt na duże odległości, język ten zaczął zanikać. W 1999 roku mieszkańcy postanowili walczyć o przetrwanie swoich „gwizdów” i jest to dziś jedyny tego rodzaju język powszechny w całej lokalnej społeczności a dzieci uczą się go już od najmłodszych lat żeby tradycja miała szansę przetrwać. W 2009 roku silbo gomera został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.
Czy języki są „czyste”?
W wielkiej rodzinie języków Europy mamy podział głównie na języki romańskie (m.in. francuski, hiszpański, włoski), germańskie (m.in. niemiecki, duński, angielski) i słowiańskie (m.in. polski, rosyjski, czeski). Ale nie oznacza to bynajmniej, że w języku romańskim nie ma germańskich słów, albo że na rozwój języków słowiańskich nie miała wpływu łacińska gramatyka.
Spójrzmy chociażby na język hiszpański. Początkowo na terenie Półwyspu Iberyjskiego panowało Cesarstwo Rzymskie, a co za tym idzie, na codzień posługiwano się łaciną. W V wieku, po upadku Cesarstwa, ziemie te zostały pozostawione same sobie, więc stały się łatwym łupem dla plemion germańskich, które ustanowiły na Półwyspie tzw. Królestwo Wizygotów, które funkcjonowało tam przez 300 lat. Po germanach pojawili się Arabowie, którzy rządzili tam aż do XV wieku, kiedy to zostali stamtąd wygnani przez Królów Katolickich. Tak burzliwe wydarzenia historyczne nie mogły nie zostawić swoich śladów w języku.
Źródło fotografii: spain.info.
Hiszpański jest więc językiem romańskim, bo stworzył się na bazie łaciny, ale po drodze został poddany wpływom germańskim i arabskim. Dlatego mamy dziś w języku hiszpańskim słowa pochodzenia germańskiego jak jabón (‘mydło’), espía (‘szpieg), guerra (‘wojna’) czy falda (‘spódnica’) a wielu Hiszpanów nosi nazwiska o germańskiej etymologii jak Guzmán (‘dobry człowiek’), Gutiérrez (‘ten, kto ma odwagę i gniew’) oraz Cervantes (‘ten, kto jest jak jeleń’). Arabskie pozostałości w języku hiszpańskim to albahaca (‘bazylia’), alcachofa (‘karczoch’) czy albañil (‘murarz’) oraz nazwy topograficzne jak nazwa rzeki Gwadalkiwir (arab. ‘wielka rzeka’)
Język a dialekt
Dialekt to zazwyczaj odmiana języka, która ma niezależną fonetykę, gramatyke lub słownictwo, która ją od tego języka odróżnia. To czy dialekt zostanie uznany za język jest kwestią bardziej polityczną niż lingwistyczną. Dlatego żydowski językoznawca i filolog Max Weinreich mawiał, że „język to dialekt z armią i flotą wojenną”. Na terenie samego Półwyspu Iberyjskiego mówi się między innymi po aragońsku, leońsku, andaluzyjsku czy kanaryjsku, ale są to dialekty a nie języki. W czasach dyktatury generała Franco Hiszpania miała być tworem zunifikowanym, więc mówienie a co dopiero uczenie w innych językach niż kastylijski (hiszpański) było zabronione. Jednak po śmierci dyktatora statusu języków oficjalnych doczekał się baskijski, galicyjski i kataloński. Mamy więc w Hiszpanii zarejestrowane łacznie 4 języki, ale w rzeczywistości każda rodzina może używać języka urzedowego w sytuacjach oficjalnych i mówić dialektem w domu i wśród przyjaciół, więc różnorodność językowa jest zawsze większa niż się wydaje na pierwszy rzut oka.
Źródła:
1. Oficjalna strona Europejskiego Dnia Języków: edl.ecml.at (dostęp: 11.08.2021).
2. Naskręt M., Zapożyczenia w języku polskim – język polski nie taki polski [na:] polszczyzna.pl (dostęp: 11.08.2021).
3. Apellidos españoles de origen germánico [na:] 340pasadopresenteslengua (dostęp: 11.08.2021).
4. Zapożyczenia z języka hiszpańskiego, 2021 [na:] alingua.pl (dostęp: 11.08.2021).
5.
Bilbao Menchon N. V., ¿Cuántas lenguas y dialectos hay en España? [na:] altalingua.es (dostęp: 11.08.2021).
6. Sadurski S., Ciekawostki o języku migowym, 2020 [na:] sadurski.com (dostęp: 11.08.2021).
7. Rysunek ilustrujący artykuł: Wzorzec plik wektorowy utworzone przez freepik – pl.freepik.com