Corocznie obchodzony w rocznicę strajku szwaczek z Nowego Jorku z 1908 roku, Dzień Kobiet (hiszp. El Día Internacional de la Mujer) to doskonała okazja, aby przyjrzeć się niezwykłym, często zapomnianym kobietom, które odegrały kluczową rolę w historii Hiszpanii. Ich wkład w dziedzinie kultury, nauki, polityki i sztuki odzwierciedla siłę jest niezaprzeczalny i odzwierciedla determinację kobiet na przestrzeni wieków. Oto dziesięć niezwykłych kobiet, które zmieniły oblicze Hiszpanii.
1) Izabela I Katolicka (1451-1504)
Izabela I Katolicka, znana również jako Izabela z Kastylii, była jedną z najpotężniejszych władczyń w dziejach Europy. Urodziła się w Madrigal de las Altas Torres jako córka króla Jana II Kastylijskiego. Po wyjściu za mąż za Ferdynanda II Aragońskiego w 1469 roku, Izabela i Ferdynand stworzyli jedną z najważniejszych unii dynastycznych w historii, znanej jako Unia Hiszpańska. Ich małżeństwo było kluczowym czynnikiem w procesie zjednoczenia różnych królestw na Półwyspie Iberyjskim. Izabela była znana z wielu osiągnięć, ale szczególnie z jej roli w odbudowie państwa oraz wzmacnianiu władzy królewskiej. Przeprowadziła reformy administracyjne, sądowe i fiskalne, które przyczyniły się do umocnienia centralnej władzy monarchy, a jednym z jej najważniejszych osiągnięć było zdobycie w 1492 roku ostatniego muzułmańskiego bastionu w Hiszpanii, Emiratu Grenady, co zakończyło rekonkwistę i zapoczątkowało epokę hiszpańskiej potęgi kolonialnej. To właśnie za jej panowania i dzięki jej poparciu Krzysztof Kolumb rozpoczął swój podbój Ameryki, co dało początek jednemu z największych imperiów kolonialnych w historii.
2) Joanna Szalona (1479-1555)
Joanna Szalona, znana również jako Joanna I Kastylijska, była królową Kastylii i Leónu oraz Aragonii. Urodziła się w 1479 roku jako córka wcześniej wspomnianych Królów Katolickich: Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Katolickiej. W 1496 roku poślubiła Filipa Habsburga, znanego jako Filip Piękny, arcyksięcia Austrii, co doprowadziło do powstania potężnego sojuszu dynastycznego między Hiszpanią a Habsburgami. Przydomek „Szalona” zyskała prawdopodobnie ze względu na swoje nieprzewidywalne zachowanie i rzekome epizody obłędu, które dziś nie rzadko podawane są w wątpliwość przez historyków i badaczy jej życia. Ta zła sława doprowadziła do sytuacji, w której Filip objął regencję i faktyczne rządy w imieniu Joanny. Po śmierci Filipa w 1506 roku, Joanna odmówiła oddania władzy swojemu synowi, Karolowi V, twierdząc, że to właśnie ona jest królową. Jednakże została uwięziona przez Karola w zamku w Tordesillas, gdzie spędziła tam resztę swojego życia, będąc formalnie uznawaną za królową, ale bez faktycznej władzy. Zmarła w 1555 roku przechodząc do historii jako jedna z ważniejszych postaci w historii Hiszpanii.
3) Carolina Coronado (1820-1911)
Carolina Coronado była jedną z pierwszych Hiszpanek, które zdobyły międzynarodowe uznanie. Do dziś uznawana jest za jedną z najważniejszych kobiet okresu romantyzmu piszących w języku hiszpańskim. Przyszła na świat w miejscowości Amlendralejo, w prowincji Badajoz. Coronado była znana nie tylko ze swojego talentu literackiego przepełnionego tematami miłości, natury i ojczyzny, ale także ze swojej niezależności i determinacji, co było niezwykłe w epoce, gdy kobiety rzadko miały możliwość wyrażania siebie w sferze publicznej. Jednym z jej najbardziej znanych dzieł jest opublikowany w 1843 roku zbiór poezji zatytułowany “Poesías” (pol. Poezje).
4) Concepción Arenal (1820-1893)
Fotografia autorstwa Barke i Ferriz na: alfayomega.es.
Concepción Arenal była pisarką, myślicielką, feministką i działaczką na rzecz reform społecznych. Jej prace koncentrowały się na poprawie warunków życia więźniów i reformie prawa karnego w XIX-wiecznej Hiszpanii. Szeroko krytykowała w nich nierówności społeczne, wyzysk pracowników i niehumanitarne warunki panujące w więzieniach. Arenal była jedną z pierwszych kobiet w Hiszpanii, które uzyskały dostęp do szkolnictwa wyższego, studiując na Uniwersytecie w Barcelonie, chociaż nie została formalnie dopuszczona do zajęć na kierunkach dla mężczyzn. Mimo to zdobyła szeroką wiedzę i wykształcenie, które wykorzystała w swojej pracy intelektualnej i społecznej. Concepción Arenal dziś jest symbolem walki o sprawiedliwość społeczną i równość płci w Hiszpanii.
5) Rosalía del Castro (1837-1885)
Źródło fotografii: zendalibros.com.
Rosalía del Castro była jedną z najbardziej wpływowych poetek w historii literatury galisyjskiej i hiszpańskiej. Urodziła się w pobliżu Santiago de Compostela w Galicji. Jej twórczość jest często związana z ruchem literackim znanym jako Rexurdimento (z gal. ‘odrodzenie’), który był niczym innym jak renesansem kulturowym Galicji w XIX wieku, dążącym do odrodzenia języka i kultury galisyjskiej. Jej najbardziej znane dzieło to zbiór poezji pt. Cantares Gallegos (‘Pieśni galisyjskie’), opublikowany w 1863 roku. Rosalía del Castro do dziś uznawana jest za XIX-wiecznego narodowego wieszcza, a dzień jej narodzin (23 luty) jest dla galisyjczyków jednym z najważniejszych dni w kalendarzu.
6) Emilia Pardo Bazán (1851-1921)
Źródło: bestialectora.com.
Emilia Pardo Bazán była wybitną hiszpańską pisarką, krytyczką literacką, feministką i intelektualistką, która odegrała znaczącą rolę w XIX i XX wiecznej literaturze hiszpańskiej. To właśnie ona jest prekursorką naturalizmu w Hiszpanii. Urodziła się w A Coruña, w północno-zachodniej Hiszpanii, w arystokratycznej rodzinie. W swojej twórczości była niezwykle płodna. Jest autorką ponad 600 dzieł! Jednym z najważniejszych jest powieść z 1886 roku zatytułowana Los pazos de Ulloa (pol. ‘Dwór w Ulloa’). Jako feministka była zdecydowaną obrończynią praw kobiet. Sprzeciwiała się dyskryminacji płciowej, a w swoich dziełach nierzadko podejmowała tematy związane z emancypacją kobiet, nierównościami społecznymi oraz rolą i ograniczeniami kobiet w społeczeństwie.
7) Clara Campoamor (1888-1972)
Clara Campoamor była hiszpańską polityczką, prawniczką, feministką i obrończynią praw kobiet, która odegrała kluczową rolę w uzyskaniu przez kobiety praw wyborczych w Hiszpanii. Urodziła się w Madrycie i od najmłodszych lat przejawiała zainteresowanie polityką. Campoamor aktywnie działała na rzecz zmian w prawie, aby umożliwić kobietom pełne uczestnictwo w życiu politycznym i społecznym. W 1931 roku, jako jedyna kobieta w zgromadzeniu brała udział w pracach nad nową konstytucją, która gwarantowała kobietom prawo do głosowania i kandydowania w wyborach. Jej zaangażowanie w proces legislacyjny i wytrwałość przyniosły decydujący wkład w uzyskanie tych praw. Mimo to, wraz z nadejściem dyktatury generała Franco, który obalił demokratyczny rząd, prawa kobiet na nowo zostały ograniczone, a Campoamor została zmuszona do ucieczki z kraju. Jej upór i zaangażowanie przez wiele lat pozostawały niedocenione. Dopiero po śmierci Franco i przywróceniu demokracji w Hiszpanii, w latach 70. XX wieku, Clara Campoamor została uznana za jedną z najważniejszych postaci w historii walki o równouprawnienie płciowe.
8) Maruja Mallo (1902-1995)
Źródło fotografii: eldiario.es.
Myśląc o malarstwie surrealistycznym od razu przychodzi nam na myśl Salvador Dalí. Mało kto pomyśli o Marusze Mallo, a to właśnie ona była jedną z pionierek hiszpańskiego surrealizmu. Nie bez powodu jej prace są uznawane za istotne dla rozwoju sztuki w XX wieku w Hiszpanii. Była jedną z pierwszych hiszpańskich artystek, które zaangażowały się w ruch awangardowy w XX wieku. Jej prace charakteryzowały się abstrakcją i eksperymentalną formą wyrazu. Jako aktywna członkini społeczności artystycznej w Hiszpanii, Mallo była blisko związana z innymi wybitnymi artystami awangardowymi, takimi jak wspomniany już Salvador Dalí, Luis Buñuel czy Federico García Lorca. Mallo była również zaangażowana politycznie i społecznie, angażując się w walkę o prawa kobiet, prawa pracownicze oraz inne sprawy społeczne, co również znajduje oddźwięk w jej twórczości. Maruja Mallo jest uznawana za jedną z najważniejszych postaci w historii hiszpańskiej sztuki XX wieku, a jej wpływ na rozwój surrealizmu i awangardy w Hiszpanii jest niezaprzeczalny.
9) Maria Zambrano (1904-1991)
Maria Zambrano była wybitną hiszpańską filozofką egzystencjalną i eseistką, która odegrała istotną rolę w hiszpańskim życiu intelektualnym XX wieku. Zambrano wyróżniała się swoją oryginalną myślą filozoficzną, która łączyła elementy metafizyki, egzystencjalizmu, teologii oraz myśli hiszpańskiej tradycji mistycznej, a jej prace koncentrowały się przede wszystkim na analizie kondycji ludzkiej egzystencji oraz roli jednostki w społeczeństwie. Jednym z najbardziej znanych dzieł Zambrano jest esej zatytułowany “Filozofia i poezja” (hiszp. Filosofía y Poesía), w którym analizuje relację między filozofią a poezją. Zambrano była również zaangażowana politycznie i społecznie, szczególnie podczas hiszpańskiej wojny domowej i okresu dyktatury Francisco Franco. Nie dziwi więc fakt, że jej prace były zakazane przez reżim frankistowski, a sama Zambrano spędziła wiele lat na wygnaniu we Francji i Meksyku.
10) Margarita Salas Falgueras (1938-2019)
Margarita Salas była wybitną hiszpańską naukowczynią, genetyczką molekularną i pionierką w dziedzinie biologii molekularnej. Urodziła się w Asturii w Hiszpanii i do dziś jest jedną z najbardziej cenionych postaci w światowej nauce. Salas zdobyła tytuł doktora z biologii na Uniwersytecie Complutense w Madrycie w 1963 roku. Już w trakcie studiów odniosła liczne sukcesy badając bakteriofagi, wirusy atakujące bakterie, co przyczyniło się do zrozumienia procesów replikacji DNA. Była również założycielką Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Madrycie (CSIC-Universidad Autónoma de Madrid), jednej z najważniejszych instytucji badawczych w Hiszpanii. Jednym z najważniejszych osiągnięć Salas było opracowanie metody replikacji DNA. Jej prace miały ogromny wpływ na rozwój biologii molekularnej i genetyki.
Autorka artykułu: Paulina Eryka Masa
Źródła:
1. Fotografía źródłowa: behance.net.
2. Día de Rosalía de Castro: su vida, algunos poemas y frases más personales [na:] https://www.laregion.es/articulo/cultura/dia-rosalia-castro-vida-algunos-poemas-frases-mas-personales/202402231317401275486.html (01.03.2024).
3. Masa, Paulina Eryka (2018), Polityka językowa w Hiszpanii [na:] https://paulinaerykamasa.com/wp-content/uploads/2020/12/Polityka-jezykowa-w-Hiszpanii-_ver-2020.pdf (01.03.2024).
4. Top 10 mujeres españolas que hicieron la historia [na:] https://www.adoptauntio.es/lab/article/top-10-mujeres-espanolas-hicieron-histori (01.03.2024).
5. 10 mujeres importantes en la historia de España por su trabajo [na:] https://www.20minutos.es/noticia/4967395/0/mujeres-importantes-historia-espana-por-su-trabajo/ (01.03.2024).
6. The legacy of a lifetime devoted to science [na:] https://fundacionmargaritasalas.com/en/margarita-salas-en/ (01.03.2024).
7. Isabel I la Católica, reina de Castilla [na:] https://historia.nationalgeographic.com.es/a/isabel-i-catolica-reina-castilla_6777 (01.03.2024).
8. La triste historia de Juana la Loca [na:] https://historia.nationalgeographic.com.es/a/juana-loca-victima-conspiracion_9525 (01.03.2024).
9. La lucha de las mujeres por el derecho al voto femenino [na:] https://www.es.amnesty.org/en-que-estamos/blog/historia/articulo/la-lucha-de-las-mujeres-por-el-derecho-al-voto-femenino/ (01.03.2024).
10. Maruja Mallo, la gran pintora surrealista de la Generación 27 [na:] https://historia.nationalgeographic.com.es/a/maruja-mallo-gran-pintora-surrealista-generacion-27_18933 (01.03.2024).